Eu
compro os libros cando eles me chaman, é dicir: vexo o libro nunha
librería e digo este non fuxe, a casa que va.
No ano 1990 comezara a estudar galego pola miña conta, son desa
xeración que non puido, por motivos políticos evidentes, estuda-la
lingua da súa terra, logo collín os libro da escola da miña filla
e empecei come se fose unha rapariga. Deste xeito aprendín o galego.
Compraba tamén os libros clásicos, aqueles que había que ler si ou
si. Atopaba un e a casa que ía. Xa os lería no seu momento.
Un
dos primeiros que lin foi A ROMARÍA DE XELMÍREZ, eu aprendendo
galego e lendo o inmenso Otero Pedrayo mentres estudaba: ¡hai que
ter valor e ganas! Lino, dende a prima verba ata o final, axudada por
un dicionario.
Este
libro do que vos vou falar é unha primeira edición da editorial Vía
Láctea da súa colección Clásicos. Hai expresións e palabras que
están modernizadas (quero dicir ó galego que se estudaba no ano
1990) pero outras permanecen tal cal as escribiu o autor no ano 1942,
seica escribiuno un pouco antes. Deste xeito, enfrontámonos a un
libro que non ten nada que ver coa normativa do galego actual.
A
primeira vez que o collín entre as miñas mans, tiña á beira un
dicionario. Case que tiña que abrilo con cada liña que lía. E esta
non é a maneira axeitada de ler un libro. Non era o seu tempo. Así
que o deixei no andel da miña pequena biblioteca e lin outras
cousas.
Tiveron
que pasar 31 anos ata que decidira collelo de novo. E desta vez...
lino. Tardei case que dúas
semanas, non me queixo, o galego de Ken Keirades é o galego que se
falaba na súa época e na súa contorna, a editorial quixo ser fiel
á maneira de escribir do autor. Hay que ter paciencia e ganas de
aprender para enfrontarse a un libro coma este que vou comentar. Pero
eu son teimuda e se quero o consigo.
Imos
aló co comentario.
O
libro está dividido en tres partes: na primeira fálase da infancia
do protagonista, un raparigo, Alberte, alcumado Quiñolas,
e dos seus amigos, fálase da familia do Quiñolas
e das falcatruadas que fan os rapaces da aldea cando lles peta. Os
das cidades seguro que tamén as facían pero aquí estamos falando
dun libro que está ambientado na Galicia rural de principios do
século XX. Hai que destacar as precisas descricións de Ken Keirades
sobre as festas populares. O libro comeza coa descrición dun rapaz
pelexando con unha vaca. Xa entramos no ambiente. Xa sabemos o que
nos ofrece o libro: un cadro de costumes labregas que seguro que xa
desapareceron. Agora ben,
isto non quere dicir que esteamos ante un libro aburrido e tristeiro;
ó contrario, AS AVENTURAS DE ALBERTE QUIÑOI reborda humor polos
catro lados. Ser pobre e labrego non significa que estean todo o día
a traballar e a queixarse do traballo, teñen os seus momentos de
lecer como todo o mundo. Tamén nas cidades os obreiros traballan
arreo pero non é isto do que vos quería falar.
Volvamos
co noso Alberte, Quiñolas,
está por encomezar o
entroido, unha das festas más importantes e das máis rebuldeiras
das aldeas no seu tempo. Que conste que non sei como serán agora
pero seguro que non son como hai cen anos.
O
entroido estaba moi regulamentado, e cada parroquia tiña o seu modo
de facer; as máscaras recorrían as parroquias casa por casa e
facendo festa, tomando o pelo a canta persoa se lle poñía por
diante, bailando e cantando, bebendo e comendo. Tódalas máscaras
eran homes, ás mulleres estaba prohibido. As aventuras de Alberte
rapaz son as de calquera rapaz da aldea: andar ós niños, non ir a
escola, andar en busca de aventuras monte adiante. Figuras típicas
da Galiza do seu tempo son todos estes tipos de traballo itinerantes
dende o zapateiro ata o médico que percorre a pe as distintas
aldeas. E logo están as feiras e as romarías. Non todo é festa, no
campo todos traballan, ata os nenos de sete anos e menos, cada quen
fai o que pode dentro das súas posibilidades, a Alberte tócalle ir
a polas bostas de vaca cun cesto, este labor dálle noxo, pero hai
que facela, inda que Alberte ten os seus trucos para encher a metade
o cesto. Resumindo, a primeira parte do libro é unha mostra precisa
e diría que exacta da vida dun raparigo nas aldeas da Galiza do seu
tempo, unha vida dura pero
libre, con tempo para ir a
escola e tempo para traballar, para reunirse libremente cos amigos e
facer das súas, pobres pero felices.
Eu
teño 61 anos e aínda sego aprendendo con cada libro que leo. Ler é
diversión pero tamén
aprendizaxe, xamais deixemos de aprender o que nos peta. E porque
esta mulleriña fálanos deste xeito agora, non estaba a falar dun
libro? Pois si, e sego a falar do libro. Quen non teña escoitada a
palabra calderilla que
levante a man. Polo fondo vexo a alguén. Na páxina 184 do libro
fálase desta palabra utilizada a miúdo e descúbrese o auténtico
significado dela, endexamais o tivera imaxinado. Lede o libro coma
min e descubriredes estas e outras singularidades dun tempo xa moi
distante do noso pero que formaron a nosa sociedade e a nosa lingua.
A primeira parte do libro remata co inicio das relacións entre a tía
Sabela, a nai do pai de Alberte, Lourenzo, e Xanuco.
A
segunda parte do libro céntrase nos outros personaxes da aldea,
Alberte xa non é o Quiiñolas,
medrou e o autor chámaoo
polo seu nome, os alcumes son para os raparigos e el xa non é un
raparigo, está no tempo de comezar a mocear, cando tamén pode
escoita-las conversas das persoas maiores, cando está na procura do
seu camiño particular, do
tempo no que quere xa participar nas festas as que antes so ía como
espectador. O libro ponse serio, pero so ás veces, ás
vegadas come diría Ken
Keirades.
Vexamos
algúns paragrafos desta segunda parte:
―Xanuco
ten que ir confesar para casar con Sabela e vai á catedral:
Xa
me contaran que, confesando-se en Santiago, daban un recibiño de
habé-lo feito. Fun-me por alí mirando onde había de meter-me.
Había onde canto se quixera, pro, fixando-me en que nos
confesioários se lía “se habla francés”, “se habla inglés”,
“se habla alemán”, etc.. dinme a buscar un onde se dixera que se
falaba galego, e non o atopei.(páxina
272)
―Atopa
un onde está
repatingado un crego regordote, inda non moi vello. A
conversa ten o seu aquel:
-Buenos días tenga usted
―díxenlle
(...)
-¡Arrodillate! ―rosmelou
sin quita os ollos do libro.
Eu arrodillei-me e esperei.
Estiven así un bo anaco hastra que, reparando-me coma quen ven algo
raro, voltou a dicir-me:
-Pero ¿qué haces aquí?
-Pois o que vostede me
mandou..,.
-¿No sabes decir la
confesión? (...)
Eu aprendera a confesión de
neno. Aprendera-ma a miña aboa a forza de vara. Pro, acordaba-me
máis da vara que da confesón. Ó dereito sabía o comenzo i-o
remate e que antre unha e i otra cousa se daban uns golpes no peito.
(...)
¿Cuanto tiempo? ―preguntoume.
Eu contestei que andaria
pol-os vinte-cinco. Pro il regañou:
-¡No te digo eso, hombre! Te
pregunto cuanto tiempo hace que no te confesaste.
-Ah! Destonces e un pouco
menos. Certo, certo, non llo sei, pro haberá por aí nove ou des
anos.
-¡Hombre! Y lo dices así
tan frescamente...
Calei por non preguntar-lle
como había de deci-lo.
-¿Y cómo estuviste así
tanto tiempo?
-Foi-lle que estiven na
Habana.
-¿Luego allí no había
donde confesarse?
-Como haber, haberá, pro a
min non me fixo falla.
Daquela estordigou:
-¡A ver, a ver! De modo que
no te hizo falta... ¿Y cómo es que ahora te la hace?
-Verá, señor: e que agora
quero-me casar e pol-o que se ve é perciso facer isto.
-¡Estupendo! De manera que,
ahora que quieres casarte, es por lo que vienes a confesarte, que a
no ser por eso no vendrías.
-Iso...
poida que non.
(páxina 273)
Xa podemos imaxinar como rematou
a cousa.
Pero
non todo son risas no libro de Ken Keirades nin festas, nin traballo
arreo. Tamén hai unha crítica feroz á política, á relixión, ós
caciques á pouca unión que hai entre os campesiños e outros temas
dos que non vou tratar aquí. O libro ten que ser lido por calquera
que desexe coñece-la situación do país nos anos previos a que
chegase a primeira república, polos que queren coñece-la vida
costumes e pensamentos das xentes que vivían nesta terra deixada a
maior parte das veces das mans de Deus. O mérito do libro de Manuel
García Barros, a pesares dos localismos dos que está cheo o libro e
dos castelanismos, é o de ter escrito un libro que prende ó lector
dende a primeira páxina. Ten que ser lido coa mente aberta e se ben
ó principio a súa maneira de expresarse e escribir pode resultar
difícil, non vos rendedes,
paga a pena.
Das cartas falaremos outro día.
